Nadmierna masa ciała u dzieci i młodzieży

W Polsce, zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w 2016 roku, ok. 10 proc. dzieci w wieku 1-3 lat ma nadwagę/otyłość, a dodatkowe 18,4 proc. jest nią zagrożone,. Problem nadwagi i otyłości dotyczy też niemal co trzeciego 8-latka. 

U starszych dzieci i młodzieży nie jest znacząco lepiej. Według danych uzyskanych z ogólnopolskiego badania przeprowadzonego przez Instytut Żywności i Żywienia wśród uczniów w wieku 10-16 lat problem nadmiernej masy ciała dotyczył co piątego ucznia, przy czym częściej występował u chłopców niż u dziewcząt. Stwierdzono też, że wraz z wiekiem problem ten nieco malał, ale również był wysoki. Najbardziej na występowanie nadwagi i otyłości narażeni byli uczniowie z województw mazowieckiego i łódzkiego, najmniej – z województwa śląskiego i świętokrzyskiego.

Otyłość to ogólnoustrojowa choroba przewlekła wynikająca z zaburzenia równowagi między poborem a wydatkowaniem energii, w którego konsekwencji dochodzi do nadmiernego wzrostu ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. 
Za powstawanie otyłości u dzieci i młodzieży odpowiada kilka przyczyn. 
W 60–70 proc. za nadmierną masę ciała odpowiadają czynniki środowiskowe i behawioralne, przede wszystkim: 
- nieprawidłowa dieta, 
- niska aktywność fizyczna,
- siedzący tryb życia, 
- niewystarczająca ilość snu.
W 30-40 proc. - odpowiedzialne są czynniki genetyczne. 

Jedzenie bywa dla dzieci i młodzieży formą ucieczki od stresu, wywołanego np. niepowodzeniami szkolnymi, nieprawidłowymi relacjami z rówieśnikami lub rodziną czy zbyt wygórowanymi wymaganiami dorosłych. Do rozwoju choroby częściej narażone są dzieci z rodzin, których członkowie mają nadmiar masy ciała i nieprawidłowo się odżywiają. 

Otyłość u dzieci może być także wynikiem schorzeń, np. endokrynologicznych, wad genetycznych, prowadzonego leczenia innych chorób.
Podstawowym narzędziem do oceny otyłości u dzieci jest wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index), którego wartość do 18. roku życia jest odnoszona do norm na siatkach centylowych. O nadwadze mówi się wówczas, gdy wartość BMI wynosi 90–97 centyla, a o otyłości dziecięcej, gdy BMI przekracza 97 centyla dla wieku i płci.

Otyłość u dziecka to wyzwanie dla całej rodziny, dlatego też zmiany niezdrowych nawyków powinni wprowadzać wszyscy członkowie rodziny.
Badania naukowe w ostatnich latach wykazały, że bardzo ważne w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży oraz zapobieganiu otyłości i innym chorobom (rozwijającym się także w życiu dorosłym) są: aktywność fizyczna, prawidłowy sen oraz przestrzeganie zasad korzystania z komputera, telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych 

Profilaktyka otyłości jest bardzo złożona. Najważniejsze jej elementy to:
- aktywność fizyczna – minimum godzina dziennie, 
- dbanie o odpowiednią długość i jakość snu (przedszkolak powinien przesypiać 10–13 godzin, dziecko w wieku szkolnym 9–11 godzin, a nastolatek 8–10 godzin na dobę),
- prowadzenie diety urozmaiconej i zbilansowanej, bogatej w produkty o dużej zawartości błonnika, kwasy omega-3, witaminy i składniki mineralne, dostosowanej do wieku i zapotrzebowania energetycznego,
- unikanie słodyczy, przekąsek, słodkich napojów oraz żywności przetworzonej,
- ograniczenie stresu.

W przypadku stwierdzenia u dziecka nadmiernej masy ciała należy zgłosić się na konsultację do pediatry. Należy pamiętać, że problem ten może wymagać działań zespołu specjalistów (dietetyk, endokrynolog, psycholog, rehabilitant).

opracowanie dr n. med. Iwona Petrulewicz-Salamon,
specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog